Ekonomičnost proizvodnje hrane zahteva upotrebu pesticida. Često se navodi da čovečanstvo pred sobom ima samo dva puta: jedan je da se polako truje niskim dozama pesticida koji se zadržavaju na plodovima i da tako polako umire, a drugi je da odmah umre od gladi. Upotreba pesticida u vreme cvetanja biljaka je nužna mera zaštite od prouzrokovača biljnih bolesti – Moniliia laxa, Venturia inaequalis, Fusarium spp. Navedene bolesti se upravo mogu suzbiti jedino primenom fungicida u momentu cvetanja. Na žalost, primena pesticida u vreme cvetanja biljaka se kosi sa ritmom življenja pčelinjih zajednica, koje oprašivanjem pospešuju ekonomičnost proizvodnje, kao i pesticidi.

Pčela doprinosi reprodukciji 80% vrsta biljaka, tako da je važan saveznik u održavanju ravnoteže ekosistema i poljoprivrede. Međutim, 30-40% pčlelinjih zajednica je desetkovano za manje od 10 godina u Evropi. Naučnici se slažu da upotreba 5000 vrsta pesticida snosi glavnu odgovornost u tom nestajanju. Nakon uspešnog oprašivanja pčelom povećava se prinos kruške za 36%, jabuke za 38%, jagode za 55%, šljive za 72%, trešnje za 67%, maline za 81%, krastavaca za 42%, suncokreta za 45%, uljane repice za 40%. Pčele rado posećuju cvetove voćaka. Izuzetak je kruška, čiji cvetovi luče aminski miris, pa ih nerado posećuju. Za kvalitetno oprašivanje jednog hektara: kruške potrebno je 6-8 pčelinjih društava, jabuke i stranooplodnih sorti šljiva 3-4 košnice, samooplodne šljive 2 košnice, trešnje 4-6 košnica , jagodasto voće 5-10 košnica, višnje 8 košnica , suncokreta 1-2 košnice. Sa hektara maline pčele sakupe 96 kg meda, šumske jagode 106, borovnice 47, jabuke 10-47, kruške 20-30 i suncokreta 20-40 kg meda.

Uzroci smanjenja broja košnica

Neki od mogućih uzroka koji dovode do smanjenja broja košnica su: pojava novih parazita: virusne, bakterijske bolesti i bolesti uzrokovane gljivicama, američka gnjiloća pčelinjeg legla, trovanja insekticidima, hibridizacija evropske pčele s afričkog na američkim kontinentima, ekonomske problemi – male cene meda koje je moguće postići na globalnom tržištu.

Načini izlganja pčela insekticidima: Pčele mogu biti izložene insekticidima kod:

• Folijarne primene, tretiranja zemljišta i kod setve tretiranog semena;
• Uzimanje kontaminiranog nektara ili direktnim prskanjem;
• Izloženost insekticidima preko čestica kod setve tretiranog semena zbog mogućnosti kontaminacije polena i nektara okolnog bilja;
• Inhalacijom kad se radi o insekticidima koji imaju visok pritisak pare;
• Preko kapljica koje izlučuje biljka koja je tretirana insekticidom.

Simptomi trovanja pčela

Najčešći simptomi trovanja pčela insekticidima su: paraliza vitalnih organa pčela – prvo stradaju pipci, noge i krila, a zatim usni aparat i drugi delovi tela. Neki preparati izazivaju grčenje i povijanje tela pčele. Otrovana pčela prvo postaje aktivnija, zatim se telo grči, noge se pokreću nekoordinisano, prevrne se na leđa i brzo ugine. U travi, ispred košnica, primećuju se pčele koje bauljaju sa naduvenim i povijenim zadkom, sa raširenim krilima, koje su nesposobne da lete. Tek otrovane pčele su iznemogle, sa neprirodno povijenim trbuhom i sporo se kreću. Otrovanoj pčeli nema pomoći. Stražarice na letu sprečavaju izletnice da uđu u košnicu pri povratku sa paše. Pčele iz košnica izbacuju veći broj mrtvih pčela ili slabo pokretnih i iznemoglih. Agresivnost pčela na pčelinjaku je pojačana. Na cvetovima, listovima i drugim delovima tretiranog bilja, kao i oko njega, nalaze se pčele sa navedenim simptomima ili mrtve. Ispred košnica, na košnicama i u košnici može se naći veći broj uginulih pčela. Društva naglo slabe i jedva pokrivaju leglo. Matica smanjuje nosivost.

Plan procene rizika trovanja zajednica pčela

Kako bi mogućnost trovanja pčela sveli na najmanju moguću meru i pčelari i poljoprivredni proizvođači treba da se pridržavaju određenih preporuka i zakonskih okvira.

Poljoprivrednik treba da:

• izbegava primenu pesticida tokom cvetanja biljaka
• prati cvetanje u višegodišnjim zasadima – voćnjaci, vinogradi, kao i rubnih delova parcele gde se koriste pesticidi (cvetanje korova)
• bira manje opasne pesticide za pčele
• spreči zanošenje – ne primenjivati pesticide po vetrovitom vremenu
• prilagodi prskanja meteorološkim uslovima – temperatura, vlažnost vazduha
• primeni insekticide kada pčele nisu na paši – dva sata nakon zalaska, i dva sata pre izlaska sunca
• održavati stalne kontakte s lokalnim pčelarima i pčelarskim udruženjima
• obavezno modifikovati sejačice za kukuruz s podpritiskom

Pčelar treba da:

• odabere najmanje rizičnu lokaciju za postavljanje pčelinjaka
• informiše o otrovnosti i opasnosti pojedinih pesticida u pojedinim kulturama
• održava komunikaciju s poljoprivrednicima koji u blizini pčelinjaka obrađuju poljoprivredno zemljište
• označi pčelinjak – na vidljivom mestu podaci o vlasniku, broj telefona
• bude u pripravnosti zaštititi košnice – privremeno zatvaranje leta
• pratiti obaveštenja u sredstvima javnog informisanja o primeni pesticida poljoprivredi i komunalnoj higijeni – suzbijanje komaraca.