Muzej vinarstva i vinogradarstva osnovan je 2000. godine Odlukom Skupštine opštine Aleksandrovac sa zadatkom da sakuplja, naučno obrađuje, publikuje, čuva i izlaže predmete koji svedoče o istorijskom razvoju vinogradarstva i vinarstva u Župi alksandrovačkoj i Republici Srbiji kroz vekove.
Razgovarali smo o muzeju sa Đorđem Živadinovićem, direktorom muzeja.
„Završio sam master studije na Poljoprivrednom fakultetu u Beogradu, smer voćarstvo i vinogradarstvo. Doktorske studije sam upisao na Zemunskom fakultetu 2021. godine, nakon što sam master studije završio za manje od šest godina,“ kaže Živodinović, koji je već nakon kratkog vremena dobio priliku da vodi ovaj jedinstveni muzej.
Muzej sa dušom vinograda
Muzej poseduje zbirku od preko 3.000 eksponata, 70 umetničkih dela, kao i brojnu arhivsku građu – dokumente, fotografije i zapise koji svedoče o razvoju vinarstva i vinogradarstva u ovom kraju.
Put kroz vekove vinske slave
Postavka je raspoređena u pet tematskih celina, a jedna od najupečatljivijih prostorija nosi naziv „Kroz vekove“. Na njenim zidovima prikazane su ključne godine u istoriji župskog vinogradarstva, počev od 1196. godine, kada se Župa prvi put pominje u pisanom dokumentu – povelji velikog župana Stefana Nemanje. Tom prilikom, on daruje Župu sa pet sela manastiru Studenica, uz obavezu da žitelji Župe obrađuju vinograde za potrebe manastira.
U staklenim postamentima izloženi su brojni predmeti iz vinogradarske i vinarske prošlosti. Centralno mesto u ovoj prostoriji zauzima sto napravljen od delova bačvi – buradi nekadašnje proizvodnje. Upravo za tim stolom 2006. godine osnovano je Vinsko-viteško udruženje „Monah Dorotej“, čiji članovi su najbolji vinari i vinogradari Župe. Njihov cilj je da promovišu vinorodnu Župu, a prepoznatljivi su po svečanim odorama koje nose prilikom javnih nastupa i svečanosti.
Tragovi velikana u vinskom kraju
Poseban kuriozitet predstavlja i lični dnevnik akademika Dobrice Ćosića, koji je 1937. godine završio nižu poljoprivrednu školu upravo u Župi. Njegov đački dnevnik sa ocenama je izložen kao svedočanstvo o vremenima u kojima je ova škola stvarala buduće intelektualce i vinske znalce.
Hol muzeja u Aleksandrovcu: Homaž župskim vinogradarima i naučnicima
– U srcu muzeja posvećenog vinogradarskoj tradiciji Župe, posetioce dočekuje hol ispunjen svedočanstvima o bogatoj istoriji ovog kraja. Na zidovima su izložene fotografije uglednih doktora i profesora poljoprivrednih nauka, uglavnom poreklom iz Župe aleksandrovačke. Među njima su i oni koji su dali nemerljiv doprinos razvoju jugoslovenskog vinarstva i vinogradarstva.U staklenim vitrinama nalaze se alati, predmeti i dokumenta koje su nekada koristili vinari i vinogradari. Postavka obuhvata i retke fotografije između dva svetska rata, koje prikazuju razvoj vinogradarstva u ovom kraju, kao i svedočanstva o načinu života i radu župskih domaćinstava.
Vinarstvo u Župi ima tradiciju dužu od dva milenijuma. Još u vreme Rimljana, ovaj kraj bio je poznat po uzgoju vinove loze i proizvodnji vina. Arheološki nalazi potvrđuju da su rimski legionari zasnivali vinograde na padinama koje i danas daju vrhunsko grožđe. Tokom srednjeg veka, pod pokroviteljstvom srpskih vladara i manastira, vinogradarstvo je doživelo procvat. Posebno se ističe period vladavine Nemanjića, kada je vino iz Župe stizalo do dvora i crkvenih velikodostojnika.Tradicija je nastavljena i tokom osmanske vladavine, uprkos brojnim ograničenjima. U 19. i 20. veku, osnivanjem prvih zadruga i vinskih podruma, Župa postaje sinonim za kvalitetno srpsko vino. Poznata vina iz ovog kraja, poput prokupca i župskog belog, dobijala su brojna priznanja na domaćim i međunarodnim izložbama. Posebnu pažnju u postavci muzeja privlači spomenik Župskom vinogradaru, postavljen u centru izložbenog prostora. Ova umetnička instalacija izrađena je od masivnog kestenovog drveta i predstavlja simbolični omaž generacijama koje su svojim radom oblikovale identitet ovog kraja. Replika spomenika nalazi se na kružnom toku u Vitkovu, kao vidljiv znak dobrodošlice svima koji ulaze u Župu.
Moderno doba: Povratak tradiciji kroz inovacije
Danas, Župa ponovo doživljava procvat vinske industrije. Savremene vinarije u ovom regionu ulažu u najsavremeniju tehnologiju proizvodnje, ali ne zaboravljaju tradicionalne sorte poput prokupca, smederevke i tamjanike. U poslednjih deset godina osnovano je više desetina porodičnih vinarija, koje se sve češće nalaze na vinskim mapama Evrope.
Manifestacije poput Župske berbe svake godine okupljaju hiljade posetilaca, promovišući domaće vinarije i podižući ugled ovog kraja kao prestonice srpskog vina. Saradnja sa agrarnim fakultetima i institucijama dodatno jača naučni i stručni pristup proizvodnji, što omogućava veću konkurentnost na stranom tržištu.
Župa je danas više od istorijske vinske regije – ona je živ primer kako se tradicija može utkati u modernu ekonomiju, kulturu i turizma.
